به گزارش گروه فرهنگی قدس، موزه هنرهای معاصر تهران این روزها میزبان آثاری از هنرمندان ایران و جهان به ویژه هنرمندان فلسطینی در نمایشگاهی با عنوان «نقشی بر سنگ» است.
این نمایشگاه با موضوع فلسطین، رنج‌ها و آلام سال‌های رفته بر مردم مظلوم این سرزمین را در قابی از آثار متنوع و دیدنی گردآوری کرده است. در این نمایشگاه آثاری از هنرمندان برجسته ایرانی همچون زنده‌یاد حبیب‌الله صادقی، کاظم چلیپا، خسروجردی، ناصر پلنگی و گودرزی در کنار آثاری از هنرمندان نوگرای معاصر همچون بنکسی، آی‌وی‌وی، مایک پار، سامیه حلبی، مسیره بارود و جمعی از هنرمندان عرب دیده می‌شود. نمایشگاه «نقشی بر سنگ» از روز سه‌شنبه ۱۹ تیر ۱۴۰۳ تا روز یکشنبه ۱۸ شهریورماه ۱۴۰۳ در موزه هنرهای معاصر تهران میزبان علاقه‌مندان است.
در ادامه با محمدرضا وحیدزاده، پژوهشگر و منتقد هنری و کیوریتور نمایشگاه نقشی بر سنگ درباره اهداف برپایی این رویداد و ویژگی‌های این نمایشگاه و هنرمندانش به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ابتدا درباره ویژگی‌های این نمایشگاه و انگیزه و اهداف برپایی این رویداد برایمان بگویید.
نمایشگاه «نقشی بر سنگ» گزیده‌ای از آثار هنرمندان ایرانی، فلسطینی و بین‌المللی با موضوع فلسطین است که شامل بیش از ۸۰ نسخه اصل آثار است و از منابع مختلفی همچون گنجینه موزه هنرهای معاصر، مؤسسه فرهنگی هنری صبا، بنیاد روایت فتح، حوزه هنری و همچنین تعدادی از مجموعه‌های شخصی گردآوری شده است؛ علاوه بر این آثار تعدادی از کارها هم به صورت پرینت و چاپ باکیفیت روی دیوارهای موزه آویخته شده است؛ در واقع گردآوری این آثار با این هدف بوده که می‌خواستیم گزارشی مفصل و جامع از تاریخ فلسطین روایت کنیم.
با وجود اینکه این نمایشگاه درباره فلسطین است اما یکی از نکات جالب توجه آثاری از هنرمندان بین‌المللی در آن است. چطور این آثار مختلف را کنار هم گردآوری کردید؟
بله یکی از ویژگی‌های این نمایشگاه تنوع هنرمندان از کشورهای مختلف است. به طور مثال در بخش هنر فلسطین از «اسماعیل شموط» هنرمند پیشکسوت فلسطینی اثری نداشتیم اما با وجود اینکه کار سخت و پرهزینه‌ای بود سه نمونه از آثار برجسته ایشان را با کیفیت بسیار بالایی پرینت گرفتیم تا مخاطب نمایشگاه به خوبی در جریان سیر هنری این روایت قرار بگیرد و ضمن توضیحاتی که در استیتمنت‌ها و بیانیه‌ها داده شده، سعی کردیم تصاویر چاپی این آثار را هم تهیه کنیم، یا در بخش بین‌المللی و فضایی که به هنرمندان نوگرای معاصر جهان اختصاص داده شده سعی کردیم آثاری از هنرمندانی همچون «بنکسی» و «آی‌وی‌وی» را تهیه کنیم و به صورت پرینت روی دیوار یا چاپ روی کاغذ در نمایشگاه قرار دهیم.
مهم‌ترین دغدغه شما به عنوان کیوریتور «نقشی بر سنگ» در مواجهه مخاطب با این آثار چه بود؟
قصد داشتیم در این نمایشگاه بازتاب مسئله فلسطین در هنر جهان را به نمایش دربیاوریم و نشان دهیم، چنان که از دوره‌های تاریخی متعدد و از سوی هنرمندان مختلف جهان و با تکنیک‌ها و سبک‌های متفاوت هنری از آبستره، رئالیستی و مفهومی گرفته تا سبک گرافیتی اثر داریم که بازه زمانی خلق این آثار از دهه ۶۰ تا دوره‌های جدیدتر و متأخر است و در واقع هدفمان این بود که فلسطین را در گزیده‌ای از آثار با نگاه‌های مختلف روایت کنیم و آن‌ها را در آینه هنر معاصر (دهه ۷۰ میلادی به بعد) در هنر تجسمی جهان به نمایش درآوریم.
مسئله اصلی در تابلوهای این نمایشگاه روایت مقاومت فلسطین است اما با توجه به اینکه هنرمندان از فرهنگ‌های مختلفی مفهوم مقاومت را رصد کردند و آن را به تصویر درآورده‌اند، به نظر شما وجه اشتراک این تابلوها چیست؟
با توجه به اینکه تنوع آثار زیاد است و ما از هنرمندانی با خاستگاه‌های مختلف هنری و در بازه‌های زمانی متفاوتی این آثار را گردآوری کرده‌ایم شاید پاسخ به این پرسش سخت باشد اما اگر بخواهم به طور کلی به موضوع نگاه کنم و به عنوان یک پژوهشگر به این پرسش پاسخ بدهم باید بگویم آنچه من در این مدت از نزدیک دیدم به ویژه در بخش هنرمندان فلسطینی، چیزی که خودش را خیلی نشان می‌دهد رنجور بودن این آثار است. در واقع خالقان این آثار درباره مسئله‌ای صحبت می‌کنند که اقتضای این آثار هم همین نکته است و درد و اندوه و رنجی را به ذهن متبادر می‌کنند که به دلیل همان همنشینی و هم‌سخنی با مردم و ملت رنج‌دیده فلسطین به وجود آمده و به آثارشان هم انتقال پیدا کرده است؛ در کنار اندوهی که در این آثار مستتر است و غمی که در آن موج می‌زند اما امید هم وجود دارد و یک نقطه امیدی در هر کدام از این آثار می‌توان دید که آن را با بافت، نور و رنگی که به کار گرفته‌اند، نشان دادند یک روزنه‌ای برای رهایی از این وضعیت وجود دارد.
نکته دیگر اینکه بسیاری از این آثار روایتگر هستند و دارند قصه‌ای را بیان می‌کنند. ما در این نمایشگاه آثار انتزاعی و آبستره هم داریم اما بسامد و نقطه ثقل همه آن‌ها به سمت روایت‌گری می‌رود و آن آثاری که از تکنیک‌های مدرن استفاده کرده‌اند و جنبه‌های نوگرایانه در آن‌ها بیشتر است آن‌ها هم به نوعی قصه خودشان را می‌گویند و فقط به فرم اکتفا نکرده‌اند و با وجود اینکه می‌توان تکنیک‌ها و شیوه‌های مختلف را در این آثار دید با این حال اما در آن فضای صرفاً فرمالیستی محدود و متوقف نشدند و هر کدام قصه‌ای دارند و می‌خواهند از چیزی حرف بزنند.
حتی این نکته را می‌توان در کارهایی که متعلق به دهه ۶۰ است یا به هنرمندان بین‌المللی تعلق دارد هم مشاهده کرد و این نشان می‌دهد در واقع وقتی مصائب ملت فلسطین به صورت یک دغدغه مشترک درمی‌آید حتی در شکل‌های هنری هم می‌تواند به یک نقاط اشتراکی برسد.
در روند پژوهش و برپایی این نمایشگاه به اکتشافات و اطلاعات جالبی دست پیدا کردید، بد نیست درباره آن قدری توضیح دهید.
سازمان آزادی‌بخش فلسطین در سال ۱۹۷۸ در سازمان ملل به رسمیت شناخته می‌شود و دفاتری را در کشورهای مختلف تأسیس می‌کند و با فرهیختگان و هنرمندان دنیا ارتباط می‌گیرد. بد نیست اینجا اشاره کنم چند سال پیش‌تر یعنی در سال ۱۹۷۳ موزه تبعیدی سالوادور آلنده به یاد رئیس جمهور مردمی شیلی در فرانسه راه‌اندازی شد. ساف با الهام از این موزه، با کمک ۳۰ هنرمند از اقصی نقاط جهان و هنرمندان فلسطینی و عرب موزه‌ای برای فلسطین می‌سازد و رویدادی تحت نمایشگاه بین‌المللی هنر فلسطین را در سال ۱۹۷۸ در بیروت برگزار می‌کند. قرار بوده این نمایشگاه هسته اولیه یک موزه در تبعید باشد و مانند موزه سالوادور آلنده بیرون از مرزهای آن کشور بگردد تا روزی که فلسطین آزاد شود و به وطن خودش بازگردد و همان جا مستقر شود. همان طور که می‌دانید دهه ۷۰ میلادی زمان اوج گرفتن مبارزات ملت فلسطین و آغاز جنگ لبنان و اسرائیل بود که به بیروت حمله می‌کند و در همان ایام نمایشگاه با ۲۰۰ اثر از ۳۰کشور دنیا و با حضور یاسر عرفات افتتاح می‌شود. بخشی از آثار این موزه متحرک در کشورهایی مانند نروژ، ژاپن و فرانسه به نمایش درآمد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و حضور یاسر عرفات در ایران تصمیم گرفته شد موزه هنرهای معاصر با آثار این موزه متحرک افتتاح شود، بر همین اساس در آبان سال ۵۸، ۴۲ اثر از مجموع این ۲۰۰ اثر به همراه یک پرچم نفیس و اختصاصی و با حضور ۳۴ کاریکاتور از ناجی العلی و ۶۰ پوستر از هنرمندان فلسطینی این نمایشگاه افتتاح و پس از برپایی نمایشگاه، این آثار به موزه هنرهای معاصر اهدا می‌شود. تا اینکه در سال ۱۹۸۲ پس از حمله اسرائیل به مقر سازمان آزادی‌بخش فلسطین و نابودی آن مقر و از جمله آثار موزه در تبعید همه چیز از بین می‌رود و حتی کسی نمی‌داند تعدادی از این آثار در ایران است؛ مدت‌ها این موضوع از یادها رفته بود و من در گفت‌وگو با سلیمان منصور از هنرمندان بنام عرب متوجه شدم اثری از او در ایران است و پس از بررسی گنجینه متوجه شدیم چهار اثر از این هنرمند و ۳۸ اثر از هنرمندان دیگر در گنجینه موزه وجود دارد.
تابلوهایی که از چند دهه پیش در موزه هنرهای معاصر قرار گرفته آیا همچنان در مالکیت موزه است؟ در این مدت نهاد یا مجموعه‌ای درخواستی برای عودت تابلوها نداشته است؟
بر اساس بررسی و پیگیری‌های ما و با توجه به سوابق موجود، بریده جراید و گفت‌وگو با مدیران وقت و اسنادی که در آرشیو گنجینه است مشخص شده این آثار سال ۱۹۸۰ یا آبان ۵۸ به موزه اهدا شده است، اما اینکه دلایل اهدای این آثار چه بوده مشخص نیست زیرا بخش زیادی از صاحبان این آثار از دنیا رفته‌اند و مدارک مرتبط هم در بمباران از بین رفته و نمی‌دانیم چرا این آثار اهدا شده اما تا حدودی هم این مسئله قابل فهم است. یکی از دلایل آن به روابط حسنه‌ای بازمی‌گردد که سازمان آزادی‌بخش فلسطین در مقطع زمانی پیروزی انقلاب با جمهوری اسلامی داشته و این مراودات فرهنگی طبیعی به نظر می‌رسد، ضمن اینکه موزه هنرهای معاصر هم فضای بسیار قابل اعتمادی بوده که این آثار به متولیان آن سپرده شود. خوشبختانه از میان همه آن آثاری که دیگر وجود ندارد ما دست‌کم به ۴۲ اثر دسترسی داریم که به بهترین وجه در موزه نگهداری می‌شود.
نمایشگاه «نقشی بر سنگ» از روز سه‌شنبه ۱۹ تیرماه ۱۴۰۳ تا روز یکشنبه ۱۸ شهریورماه ۱۴۰۳ در موزه هنرهای معاصر تهران میزبان علاقه‌مندان است.
نظر شما